PARS IIII.
THEOLOGIA NATURALIS.

PROLEGOMENA.

§ 800

    THEOLOGIA NATURALIS est scientia de deo, quatenus sine fide cognosci potest.

§ 801

    Theologia naturalis prima philosophiae practicae, teleologiae et theologiae revelatae principia continet. Ergo refertur, §. 2, cum ratione ad metaphysicam, §. 1.

§ 802

    Theologia naturalis 1) conceptum dei, 2) operationes eius considerat.

CAPUT I.
CONCEPTUS DEI.

SECTIO I.
EXSISTENTIA DEI

§ 803

    ENS PERFECTISSIMUM*) est, cui summa in entibus est perfectio: i. e. in quo tot, tanta, tantum in tot et tanta consentiunt, quot, quanta, quantum in plurima et maxima possibilium in ullo ente consentire possunt, §. 185. Est ergo in ente perfectissimo quaedam pluralitas absolute necessario, §. 74.

 
*) das vollkommenste.

§ 804

    Praedicata entis perfectissimi dicuntur eius perfectiones. In ente perfectissimo tot sunt perfectiones plurimum consentientes, quot in ente simul esse possunt, quot sunt compossibiles, §. 803.

§ 805

    Omnis entis perfectissimi perfectio tanta est, quanta ullo in ente esse potest, §. 803, 804.

§ 806

    Ens perfectissimum est ens reale, §. 803, 135. Ergo illi convenit realitas tanta, quanta in ente esse potest. Ens perfectissimum est realissimum, §. 805, 804, in quo plurimae maximae realitates, summum bonum et optimum metaphysice, §. 190.

§ 807

    Omnes realitates sunt vere positiva, nec ulla negatio est realitas, §. 36. Ergo si vel maxime coniungantur in ente omnes, numquam ex iis orietur contradictio, §. 13. Ergo omnes realitates sunt in ente compossibiles. Iam ens perfectissimum est entium realissimum, §. 806. Ergo enti perfectissimo convenit omnitudo realitatum, earumque, quae ullo in ente esse possunt, maximarum, §. 805, 190.

§ 808

    Posita realitate tollitur negatio, §. 36. Iam in ente perfectissimo ponendae realitates omnes, §. 807. Ergo tollendae omnes negationes.

§ 809

    In omni impossibili aliquid simul ponendum et tollendum est. §. 7. Id vel negatio, vel realitas, §. 36, 9. Realitas in ente perfectissimo nulla tollenda est, §. 807. Negatio
 
[332]
 
in ente perfectissimo nulla ponenda est, §. 808. Ergo nihil in ente perfectissimo simul tollendum est, et ponendum. Ens perfectissimum est possibile, §. 8.

§ 810

    Exsistentia est realitas cum essentia et reliquis realitatibus compossibilis, §. 66, 807. Ergo ens perfectissimum habet exsistentiam, §. 807.

§ 811

 
DEUS*) est ens perfectissimum. Ergo deus actualis est, §. 810, 55.

 
*) Gott.

§ 812

    Dei praedicata perfectiones sunt, §. 811, 804, omnes realitates maximae, §. 807. Ipsa eius possibilitas est maxima, 1) interna et absoluta, §. 165, dum in eodem plurima maxima sunt compossibilia, §. 805, 807, 2) externa et hypothetica, dum fecuudissimae gravissimaeque in eodem rationes in omni mundorum omnium possibilium. nexu rationata habent, quae extra deum esse possunt, fecundissima, gravissima, §. 168.

§ 813

    In deo nullae sunt negationes, §. 808, ergo nec negationes stricte dictae, nec privationes,
 
[333]
 
§. 137, nec malum metaphysicum, nec contingens, §. 146, nec physicum, nec morale quocumque significatu, §. 788.

§ 814

    In conceptu dei notae non solum totaliter negativae impossibiles. §. 525, sed et partialiter tales vere, §. 813, 808, licet nobis multa in ipso maxime realia negativa esse videantur, §. 12, quia partim negationes affirmativis terminis exprimimus, partim negationem negationis affirmare non satis meminimus, §. 36, 81.

§ 815

    PERFECTIONES dei vel sunt in eodem absolutae, vel respectivae, et in his quaedam relativae, §. 37: aut possunt a nobis repraesentari sine actionis nota, QUIESCENTES*), aut non possunt, OPERATIVAE**).

 
*) ruhende. **) wirksame Vollkommenheiten.

§ 816

    Perfectio dei interna, ex qua reliquae tandem omnes internae possunt ita deduci, ut ipsa postea nequeat a vitaturis circulum ex.alia perfectione dei interna deduci, est conceptus dei primus, §. 40, 39. Iam ex infinitis dei perfectionibus talis reliquarum deductio est possibilis, §. 24, 49, dum
 
[334]
 
quaelibet est ratio maxima, §. 812, 166, et sufficientissima, §. 169, hinc et ultima simpliciter, §. 170, maxima essentia, §. 171. Ergo infiniti sunt conceptus de deo primi, quorum tamen quilibet pro essentia sumptus est essentia dei unica, §. 40, 77.

§ 817

    Licet in deo sit nexus maximus, §. 808, 167, et maxime universalis, §. 172, ita ut in eodem ex omnibus omnia verissime, §. 876: tamen ex una perfectione dei facilius a nobis reliquae eius perfectiones cognoscuntur, quam ex alia, §. 527. Ergo eam pro essentia sumere praestat, ex qua facillime reliquas deducere speramus, §. 816. Tantum abest, ut omnis pluralitas in deo sit impossibilis, ut potius in ipsa eius essentia et per eandem quaedam absolute necessario ponatur pluralitas, §. 812, 816.

§ 818

    Deus praeter essentiam, quamcumque sumpseris, §. 817, determinatus est, qua reliquas etiam perfectiones internas, §. 816, tantum, quantum potest quicquam, qua interna, determinari, §. 812. Ergo deus actualis est, §. 54.

§ 819

    Deus. qua exsistentiam, determinatus
 
[335]
 
est. §. 818, 811. Ergo deus est ens, §. 61, 57, nec negativum, nec privativum non. ens, §. 7, 54.

§ 820

    A posse dei ad esse eiusdem valet consequentia, i. e. exsistentia eius per essentiam ipsius sufficienter determinatur, §. 809—811, et quidem maxima, §. 805, complexus plurimarum maximarum affectionum in ullo ente compossibilium, s. maximae essentiae, §. 816, quamcumque sumpseris, §. 817, complementum, §. 55, aeternum, §. 302.

§ 821

    Deo convenit unitas, §. 819, 73, maxima, §. 812, inseparabilitas plurimarum maximarum realitatum, §. 173, hinc patet, 1) qui possit eminenter dici perfecta unitas, quae exempli loco esse potest, quomodo et maxime steriles visae in dei perfectionibus sint tamen eiusdem essentia, §. 816, 2) posita summa dei unitate, non tantum non tolli, sed etiam poni quandam inseparabilium in eodem pluralitatem, §. 74.

§ 822

    Deo convenit veritas transcendentalis, §. 819, 90, maxima, §. 812, summus perfectionum ipsius ordo, §. 175, 89, summa possibilitas, §. 812, summus nexus, §. 817,
 
[336]
 
summa cum fortissimis regulis convenientia, §. 179, 184, qualis lex optimi generatim: Optimum iungatur optimo, §. 482, 187, et optimi in entibus: optimum compossibilium in ente perfectissimo coniungatur optimo, §. 803.

§ 823

    Deus non actualis esset ens omnibus realitatibus gaudens, cui quaedam tamen deesset, §. 66, 812, determinatus, qua omnes perfectiones internas, quantum ens, qua interna, determinari potest, §. 818, et tamen, qua aliquas, non ita determinatus, §. 54. Ergo oppositum exsistentiae divinae est in se impossibile, §. 15. Exsistentia dei est absolute necessaria, §. 102. Deus est ens necessarium, §. 109, cuius summa exsistentia, §. 820, est eiusdem essentia, §. 819, salva tamen §. 817.

§ 824

    Si deus non actualis esset, falsum esset principium contradictionis, §. 823, 7, primum et formae et materiae principium in omnibus demonstrationibus nostris. Ergo licet multae scientiae possint demonstrari complete citra ullam praemissam theologicam, §. 800: non tamen essent, aut ipsae, aut earum obiecta, e. g. §. 61, 354, 504, immo ne possibilia quidem essent, §. 8, nisi deus actualis esset.

§ 825

    Deus est ens necessarium, §. 823, 824. In ente necessario non sunt modi, §. 111. Ergo in deo non sunt modi, s. accidentia praedicabilia.

§ 826

    Si quid IN ENTE NECESSARIO deprehendimus, quod repraesentatis in ente contingenti partialiter simile, partialiter diversum ab iis est, discrimina tamen non satis intelligimus, nec nomen ipsi peculiare invenimus: illud dicimus EIUS, QUOD IN ENTE CONTINGENTI SIMILE notavimus, ANALOGON, DEOque TRIBUITUR PER ANALOGIAM, si realitates in eius conceptu regnare videntur, per EMINENTIAM*) (excellentiam), si negationes, PER REDUCTIONEM**) (via negationis).

 
1) in unendlich-ausnehmender. **) in geläuterter Bedeutung.

§ 827

    Si in ente necessario quaedam deprehendimus, quae hypothetice necessaria esse est absolute necessarium, quatenus, qua hypotheticam necessitatem, modis similia sunt, §. 108, dicuntur MODORUM ANALOGA*), §. 826, quatenus ea in deo exsistere hypothetice necessaria absolute necessarium est per essentiam, §. 823, 54, attributa sunt, §. 107. Hinc attributa divina possunt dividi
 
[338]
 
in simiiora attributis finitorum, et modis finitorum. Ultima etiam vera sunt attributa, cum ratio sufficiens in essentia dei sit, 1) exsistentiae eorundem, quatenus contradistinguitur indeterminationi, §. 54. Ens contingens potest esse, qua multa, indeterminatum, §. 34, 134. Ens necessarium, qua nulla, et quidem per essentiam, §. 820. 2) durationis, aeternitatis, et immutabilitatis eorum, quae sunt semel in deo. In contingentibus entibus essentialis limes est ratio sufficiens, cur debeant continuo mutari, dum exsistunt, interne. In ente necessario essentialis infmitudo est ratio sufficiens oppositi: 3) cur alia loco horum, ab aeterno in aeternum in deo exsistere potuissent, et hinc, 4) cur horum, non aliorum exsistentia sic, non aliter, determinata sit, non nisi per hypotheticam necessitatem, §. 102.

 
*) das den Zufälligkeiten ähnliche.

§ 828

    SANCTITAS*) est realitas entis, qua plures illius imperfectiones vere tales tolluntur, hinc SANCTISSIMUM**) est, cuius realitate omnes eius imperfectiones tolluntur. Iam per omnitudinem realitatum maximarum in deo omnes in eodem imperfectiones tolluntur, §. 142, 808. Ergo deus est sanctissimus.

 
*) Heiligkeit. **) das Allerheiligste.

§ 829

    In deo nulla est imperfectio, §. 828. Ergo nec essentialis, nec accidentalis, nec interna, nec externa, §. 121, 808. Idem patet ex §. 813.

§ 830

    In deo est ratio sufficiens, cur ipsi inexsistant ipsius perfectiones, §. 822, 823. Ergo vis stricte dicta, §. 197. Hinc deus est substantia, §. 199.

§ 831

    Deus habet vim, §. 830, maximam, §. 812. Ergo plurimis maximis actuandis accidentibus sufficientem, §. 203.

§ 832

    Accidentia non exsistunt extra suas substantias, §. 194. Ergo vis actuandis plurimis maximis accidentibus sufficiens sufficit actuandis plurimis substantiis. Ergo omnibus, §. 191, 247. Vis alicui actuando sufficiens est POTENTIA*). Hinc OMNIPOTENTIA**) est vis actuandis omnibus sufficiens. Deus est omnipotens, §. 831.

 
*) Gewalt. **) Allgewaltigkeit.

§ 833

    Absolute impossibilia nihil sunt, §. 7. Ergo qui posset absolute impossibilia, nihil
 
[340]
 
posset, §. 469. Deus potest omnia, §. 832. Ergo dei omnipotentia non extenditur ad absolute impossibilia. Impossibile alicui est, ad quod actuandum vires eius non sufficiunt, §. 469. Hoc significatu deo nulla res impossibilis. Omnis res ergo nobis et omni finito impossibilis deo possibilis est, §. 832.

§ 834

    Miracula sunt possibilia, §. 475. Dei vis ad omnia possibilia actuanda sufficit, §. 832. Ergo deus potest patrare miracula rigorosa, §. 477, 833.

§ 835

    Deus potest actuare omnes mundos possibiles, §. 832. Ergo et optimiim, §. 436, et imperfectissimum sine exceptionibus, §. 442.

§ 836

    Deus est substantia, §. 830, nec habet modos, §. 825. Ergo est substantia necessaria, §. 202, nec statum internum habet, §. 206, nec modificabilis est, §. 209. Unde denuo patet, mundum esse non posse modificationem dei, §. 388.

§ 837

    Ortus et interitus omnis, ortus ex nihil o et annihilatio substantiae necessariae
 
[341]
 
sunt absolute impossibiles; deus est substantia necessaria, §. 836. Ergo ortus et interitus omnis in deo est absolute impossibilis, §. 227, 228.

§ 838

    Omnis substantia monas est, §. 234. Deus est substantia, §. 830. Ergo monas est, et ens simplex, §. 230. Posita summa dei simplicitate, tollitur quidem eum ulla ratione compositum esse partibus extra partes, §. 224, non autem tollitur diversitas plurium in deo, §. 817, realissima, §. 807, quia etiam in finitis falsum est, omnia realiter diversa esse extra se invicem posita, §. 755.

§ 839

    Deus est ens necessarium, §. 823, 824. Omnis entis necessarii determinationes sunt absolute et interne immutabiles, §. 132. Ergo deus absolute et interne est immutabilis, §. 126, 127. Idem sic patet: si deus absolute et interne mutabilis esset, saltim quaedam eius perfectio interna posset post aliam exsistere, §. 124. Hinc illius, quae ante eam exsistere potuisset, posset tolli exsistentia. Haec est realitas deo interna, §. 37. Ergo quaedam ex realitatibus dei possent separari ab aliis, §. 72, quod contra summam dei unitatem, §. 821.

§ 840

    Si deus esset compositus, esset extensus, §. 241, ipsique vis inertiae tribuenda esset, §. 832, 294. Hinc esset materia, §. 295. Ergo divisibilis, §. 427, adeoque interne mutabilis, §. 244, 126, quod contra §. 839. Ergo deus est ens simplex, §. 224. Cumque sit substantia, §. 830, est monas, §. 230. Denuo patet, errare materialistas universales, §. 395.

§ 841

    In deo non sunt simultanea extra se invicem posita, partes ipsius, §. 840, hinc nec spatium, §. 239. Ergo deus non est extensus, nec eo significatu spatium replet, quo extensa illud replere dicuntur, §. 241.

§ 842

    Deus non habet magnitudinem quantitativam, §. 838, 243, licet sit ens maximum, §. 161, plurimarum maximarum realitatum, §. 807, 812. Denuo patet, deum esse indivisibilem et absolute quidem, §. 244.

§ 843

    Omnitudo realitatum, quae esse possunt, maximarum est gradus realitatis maximus, §. 247, 248. Hic deo enti realissimo convenit, §. 807, 812. Ergo deus est ens infinitum reale, §. 248. Idem patet ex eo,
 
[343]
 
quod deus ens necessarium, §. 823, 258.

§ 844

    Omnes dei perfectiones habent gradum realitatis suae, quem in ente habere possunt, maximum, §. 812. Hinc et ipsae omnes sunt infinitae, §. 248. Ad summam cuiusvis harum perfectionum realitatem pertinet consensus in ente perfectissimo, §. 139, 140. Ergo in quo una infinita realitas, in eo omnes, in quo omnes, in eo summae, §. 843. Ergo in quo est una realitas infinita, deus est, §. 811. Hinc colligi potest, qua ratione plures perfectiones dei possint, nunc hae, nunc illae, ceu conceptus primi, sumi, §. 816, et cur nequeat extra deum aeque potens, ac ipse, auctor mali admitti. MANICHAEISMUS est sententia aeque potentem deo auctorem mali ponens exsistere, et error est.

§ 845

    Deus est actu, quicquid esse potest, qua perfectiones internas, §. 843, 259. Denuo patet, deum esse interne immutabilem, §. 252, et ens necessarium, modo caveatur circulus, §. 843, 256.

§ 846

    Plures dii sunt impossibiles. Dum enim essent plures, partim essent diversi, §. 74, hinc esset in uno, quod non esset in altero, §. 38. Hoc aut esset realitas, aut negatio, §. 36. Si realitas esset, ille, cui deesset, non foret deus, §. 807. Si negatio esset, ille, cui inesset, non foret deus, §. 808. Si poneretur una realitas esse in uno, sed alia aequipollens in alio, in neutro esset omnitudo realitatum, hinc neuter esset deus, §. 807. Cum ergo deus, quem hucusque meditati sumus, §. 811—845, ita sit summe unum omnium realitatum maximarum absolute inseparabilium, §. 821, ut aliud unum alterumve ab hoc diversum non sit, nec esse possit, quod deum esse necessarium esse, hucusque vidimus, §. 811—845, deus, quem hucusque meditati sumus, deus est unicus, §. 77. POLYTHEISMUS*) est sententia plures deos ponens, et error est. Nos potius vere in deo summam unicitatem veneramur, qua ens maximum, §. 842, ab omnibus, etiam maximis in suo genere, e. g. natura mundi optimi universa, et spiritu finitorum maximo, per plurimas maximas differentias, §. 844, distinguitur, §. 173. Haec differentia maxima extenditur ad ipsas relationes ita, ut talis et tanta relatio inter rem, quae deus hucusque consideratus non est, et tertiam intercedere
 
[345]
 
nequeat, qualis et quanta inter hunc deum, et datam rem tertiam, §. 812, 817. Hac summa unicitate dei tollitur quidem aequalitas ullius rei, quae non est deus, etiamsi alias maxima, cum eodem, et similitudo non solum paene totalis, sed etiam tollens infinitam dissimilitudinem inter deum et alia omnia ponendam, §. 844, non vero tollitur pluralitas maximorum intra deum et horum summe eorundem infinita simul differentia respectiva, §. 37, 174, sed potius ponitur in infinitis characteribus, deum a rebus omnibus quid distinguat, §. 67.

 
*) die Vielgötterei.

§ 847

    Denuo patet dei simplicitas. Si enim deus compositus toret, eius partes essent substantiae extra se positae, §. 225, 282. Harum unica tantum esset substantia infinita, §. 846. Ergo reliquae finitae, §. 77, 248. Hinc in deo ponendae essent quaedam imperfectiones absolute necessariae, §. 250, 155. Quod contra §. 828.

§ 848

    Deus non habet figuram, §. 280, 847. ANTHROPOMORPHISMUS CRASSIOR est error deo figuram e. g. humanam tribuentium, SUBTILIOR est error, qui deo
 
[346]
 
imperfectiones rerum finitarum e. g. hominum tribuit, §. 828.

§ 849

    In deo non sunt successiva, §. 839, 124. Ergo nec est in deo tempus, §. 239. Non est in tempore ita, ut partem successivorum constituat, §. 124, 837. Dumque ortus et interitus ipsi sunt absolute impossibiles, §. 837, habet durationem, §. 299, maximam, §. 812, solam realiter infinitam, §. 844, 846, hinc aeternus est, §. 302, et omni tempori coexsistens sempiternus, §. 303, fuit, est, erit, §. 298. Deus exsistit.

§ 850

    Si ponatur ens contingens aeternum, aeternitas eius multum ab aeternitate dei differt, §. 67. 1) Duratio eius continuis modificationum successionibus est obnoxia, §. 209, 836, 2) aeternitas eius non habet quidem fines protensionis, at ideo tamen nondum realiter infinita dici potest, §. 259, 849, 3) aeternitas eius esset tempus sine initio et fine, unde posset infinitum dici, at mathematice, non ideo realiter, §. 248, 849, quia, ens successivum, §. 238, numquam est actu, quicquid esse potest, qua determinationes internas, §. 259.

§ 851

    Deus est ens necessarium, §. 823, 824, et
 
[347]
 
infinitum, §. 843. Hinc est ens a se et independens, §. 310. Exsistit, §. 849, ita, ut non sit causatum extra ipsum positi alterius, causa effectuum suorum simpliciter talis, §. 318. Omnes dei perfectiones sunt realiter infinita, §. 844, hinc nulla perfectio dei est causatum extra deum positi, nec esse potest, §. 381, 248, 310. At passio esset praedicatum dei, quod esset causatum alicuius extra deum positi, §. 210. Ergo deus est omnino impassibilis, a nulla re extra se posita patitur, nec idealiter, nec realiter, §. 212, nec quicquam extra eum positum in eum agit, §. 210, ergo nec reagit, §. 213. Omnis dei actio in Universum est sine reactione, tam ideali, quam reali, §. 212.

§ 852

    IMAGINES*) sunt 1) signa figurae alterius. Iam deus non habet figuram, §. 848. Ergo imagines dei hoc significatu sunt impossibiles, §. 347. 2) alteri in notabili gradu similia. Cum omne ens deo in aliquo gradu sit simile, §. 265, omne perfectius ens erit imago dei, §. 70, 811, quoque erit perfectius, hoc erit deo similius, hoc ergo maior imago dei, §. 265, 160. *) Bilder und Gleichnisse.

§ 853

    Mundus est totum actualium finitorum,
 
[348]
 
§. 354. Deus non est totum actualium finitorum, §. 844. Ergo deus non est mundus: nec hic, nec ullus mundus deus est. Idem patet ex §. 361, 823, ex §. 365, 839, ex §. 370, 837, ex §. 388, 843.

§ 854

    Hic mundus habet causam efficientem extramundanam, §. 375, 388, eamque substantiam necessariam, §. 381, 319. Ergo substantia necessaria est possibilis, §. 333, 69. Si subsantia necessaria est possibilis, est actualis, §. 109, et sempiterna, §. 302. Ergo substantia necessaria exsistit. Deus est substantia necessaria, §. 836. Ergo deus exsistit.

§ 855

    Deus est ens extramundanum, §. 843, 388, mundusque nec essentiale, nec essentia, nec attributum, nec modus, nec modificatio, nec accidens dei, §. 843. Deus non est substantia unica, §. 391. SPINOZISMUS THEOLOGICUS est sententia tollens deum ens extramundanum, et error est.

§ 856

    Sicut exsistentiam dei §. 811 probat a priori, sic §. 854 eandem sistit evictam a posteriori, uterque independenter a propositionibus, quas egoismus, §. 392, Idealismus, §. 402, et materialismus tollunt, §.
 
[349]
 
395. Ergo convincendis de exsistentia dei egoistis, idealistis, materialistis, etiam qua talibus, adhiberi possunt.

§ 857

    Deus non est materia, §. 295, 841, ergo est immaterialis, §. 422. Deus non est corpus, §. 296. Ergo est incorporeus, §. 422. Ergo est incorruptibilis physice, §. 746. Idem patet ex §. 837.

§ 858

    Mundus perfectissimus est in finitis imago dei maxima, §. 436, 852, in mundo substantiae, §. 400, 857, in substantiis spiritus, §. 402, 531, in spiritibus intellectu maximo gaudentes, §. 637, et in intellectu maximo gaudentibus felicissimi, §. 787, a malo quocumque, praesertim morali, remotissimi, §. 788, 813, sanctissimi, §. 828.

§ 859

    Natura dei (naturans, cf. §. 466) est complexus perfectionum ipsius internarum, §. 430, quibus est causa effectuum suorum simpliciter talis et impassibilis, §. 851. Ergo quicquid est absolute possibile, deo est physice possibile, §. 833, nihilque deo physice impossibile, quod non esset in se impossibile, §. 469, 833, unde deo nihil physice necessarium, quod non simul
 
[350]
 
absolute necessarium foret, absolute contingentia sunt etiam deo physice contingentia, §. 469, 104, non praeternaturales solum omnes, sed et supernaturales eventus mundi, §. 474, 475.

§ 860

    Si naturalista significatu generaliori supernaturales eventus in hoc mundo negat omnes, ob negatam eorundem hypotbeticam possibilitatem errat. Cum enim miracula etiam in nexu cum deo extra eadem ponendo, §. 855, 474, sint possibilia, §. 834, habent etiam possibilitatem extrinsecam, §. 16, 859.

§ 861

    Gradui realitatis in deo, et omnibus eius perfectionibus homogeneus est impossibilis, §. 843, 844, dum deo et omnibus eius perfectionibus unicitas convenit, §. 846, 844. Ex quantitate itaque homogenea pro una assumpta non potest gradus realitatis in deo et omnibus eius perfectionibus obvius intelligi. Ergo nec deum, nec ullam eius perfectionem possumus metiri, §. 291. Quod metiri non possumus, IMMENSUM*) est. Ergo deus et omnes eius perfectiones sunt immensa. Quam immensitatem et hinc intelligimus, quia mensus tot ciaras perceptiones habeat oportet,
 
[351]
 
quot partes, gradus, vel varia, sunt in eo, quod vere metitur. Hinc deum vere mensus aut quicquam deo interni deberet habere Claras perceptiones realiter infinitas, quae non cadunt in ullum intellectum finitum, §. 844.

 
*) unermesslich.

§ 862

    Deus est in se conceptibilis, §. 632, 809, et homini, §. 804—1000, et multis modis recte, immo realiter, definiri potest, §. 816. COMPREHENSIBILE*) dicitur, cuius possibilis est PLENA COGNITIO**), i. e. omnem ignorantiam excludens, hinc historica, philosophica, mathematica completa. INCOMPREHENSIBILE ALICUI***) est, ad cuius plenam cognitionem acquirendam vires illius non sufficiunt, et quo magis huic ab illius cognitione plena abesse necessarium est, hoc ipsi datum est incomprehensibilius. Quo quid maius est, hoc difficilior vel impossibilior eius est cognoscenti finito comprehensio, §. 160, 527, hinc maximum finitis omnibus maxime incomprehensibile est, §. 261. DEISMUS est sententia nihil paene de deo conceptibile esse ponens, nisi eius forsan exsistentiam, et error est, licet deus et omnia in eo nobis, et finitis omnibus
 
[352]
 
maxime sint incomprehensibilia, §. 861, 806.

 
*) fasslich, ergründlich, erforschlich, erschöpflich. **) völlige, gänzliche Kenntniss. ***) einem unfasslich, unergründlich, unerforschlich, unerschöpflich.

SECTIO II.
INTELLECTUS DEI.

§ 863

    Distincta cognitio est realitas, §. 531. In deo sunt omnes realitates, §. 807. Ergo deus distincte cognoscit. Ergo habet intellectum, est substantia intellectualis, §. 830, spiritus, §. 402.

§ 864

    In deo sunt omnes realitates maximae, §. 812. Quo plura, quo distinctius cognoscuntur, hoc distincta cognitio maior est, §. 634. Ergo distinctissima erit cognitio distincta omnium, §. 161. Iam omnium distincta cognitio est possibilis, §. 632. Ergo in deo est cognitio omnium distincta, eademque distinctissima.

§ 865

    Intellectus dei summus est, §. 863, 812, et immutabilis, §. 839. Ergo in eo non sunt praeviae sequentesque cogitationes, §. 125. Summus est, dum plurimorum,
 
[353]
 
maximorum, plurimas, clarissimas notas, fortissimis in sociis diversissimisque, repraesentat. Ergo dei intellectus profundissimus, patentissimus, purissimus est, §. 637.

§ 866

    Deus semet ipsum, quam fieri potest, plenissime cognoscit, §. 865. Cognitio de deo est THEOLOGIA SIGNIFICATU LATIORI, THEOLOGIA, qua deus seipsum cognoscit, EXEMPLARIS (αρχέτυπος) est, quatenus illi similes theologiae finitorum intendendae sunt, §. 346.

§ 867

    Deus omnia repraesentans omnes mundos possibiles sibi repraesentat, §. 864. Haec est perfectio dei interna, §. 37, eiusdem essentia, §. 816.

§ 868

    Deus omnes omnium finitorum essentias distinctissime cognoscit, §. 864. Quatenus ergo essentiae rerum in intellectu dei repraesentantur, ab eo dependent, §. 14, in eodem aeternae, §. 849.

§ 869

    Deus omnes mundos possibiles sibi repraesentat distinctissime, §. 867. Ergo et optimum, §. 436, et imperfectissimum, §.
 
[354]
 
442, et hunc. MUNDUS, quatenus sensitive repraesentatur, SENSIBILIS*) (adspectabilis), quatenus distincte cognoscitur, INTELLIGIBILIS**) est. Deus mundum hunc intelligibilem distinctissime cognoscit. Ergo omnes huius mundi monades, omnes eiusdem animas distinctissime cognoscit, §. 864. Distinctissima animae humanae cognitione pollens est SCRUTATOR CORDIUM***). Ergo deus est scrutator cordium, §. 740, et singulae monados, singulae animae repraesentationem mundi sensibilis perspicit, §. 400, 741, et multo quidem perfectius, ac data monas, data anima semet ipsam novit, suamque mundi repraesentationem, §. 864.

 
*) die Welt, als ein Schauspiel der Sinnlichkeit. **) die Welt, als ein Gegenstand des Verstandes. ***) Herzens-Prüfer.

§ 870

    In deo non est cognitio sensitiva, §. 864, 521. Ergo non habet facultates cognoscitivas inferiores, §. 520, nihil ipsi obscurum, nihil confusum, hinc nullam rem alia clarius cognoscit, §. 528, nec attendit, nec abstrahlt, §. 529, nec reflectit, nec comparat, §. 626.

§ 871

    Cum deus signata omnia distinctissime
 
[355]
 
cognoscat, habet omnium intuitum, §. 620, 864. Omnia etiam signa cognoscit, et omnem animarum in mundo cognitionem symbolicam, §. 864, 869. Nec tamen signorum umquam maior vel minor in ipso est perceptio, quam signatorum, §. 870, utraque semper maxima, §. 864.

§ 872

    Deus omnem nexum distinctissime sibi repraesentat, §. 864. Ergo habet summam rationem, §. 640. Summa eius ratio est, dum est intellectus summus, hinc immutabilis, sine omni ratiociniorum successione, §. 865, maximum plurimorum nexum perspiciens, §. 645.

§ 873

    Cognitio dei est summae extensionis et maiestatis, exactissima, §. 864, et ordinatissima, §. 822, citra omnem ignorantiam et errorem, angustias et levitatem, in qua nihil tumultuarii, §. 515, clarissima, distinctissima, veritatis omnis, hinc certissima, in qua nihil obscuri, nihil confusi, nihil inadaequati, nihil incompleti, nihil impuri, nihil superficiarii, probabilis, dubii, vel improbabilis, nihil mortui inertis et speculativi, §. 669, 671. Distinctissime cognoscit omnia principia certa, omnia eorum principiata, omnem principiorum principiatorumque
 
[356]
 
nexum, §. 864, 872, ergo cognitio ipsius est summa scientia. Deus distinctissime cognoscit omnes animarum ignorantias, errores, cognitionis angustias, exilitates, quicquid in eiusmodi cognitione crassi et tumultuarii, noctis, confusionis, inadaequationis, incompletionis, impuritatis, omnes animarum certitudines morales, probabilitates, dubia, improbabilitates, opiniones, argumenta, scrupulos, inertes et mortuas speculationes, §. 869.

§ 874

    Deus scit, §. 873, I) omnes omnium determinationes, quatenus illa, ut mere possibilia, spectantur. Haec est SCIENTIA SIMPLICIS INTELLIGENTIAE*).

 
*) die Wissenschaft des Möglichen.

§ 875

    Deus scit, §. 873, II) omnes determinationes actualium, 1) huius mundi, SCIENTIA LIBERA (visioms)*), α) practerita, RECORDATIONE DIVINA**), β) praesentia, SCIENTIA VISIONIS***), γ) futura, PRAESCIENTIA****). SOCINIANISMUS PHILOSOPHICUS est sententia tollens praescientiam divinam futurorum contingentium, et error est.

 
*) die freie Wissenschaft. **) das Angedenken. ***) Sehn. ****) Vorhersehung Gottes.

§ 876

    Deus scit omnes determinationes actualium 2) alterius mundi, quam hic, SCIENTIA MEDIA*). Pro quovis eventu huius mundi exsistere posset alius, §. 363, 324. Quivis autem haberet sua consectaria in indefinitum per omnes status mundi secuturos partialiter diversa, §. 488. Ergo si vel pro uno tantum eventu huius mundi exstitisset alius, mundus hic esset per omnes Status illi eventui successivos, immo antecedentes etiam, §. 357, 278, partialiter alius, quam est. Ergo quicquid loco cuiusvis eventus in hoc mundo exsistere potuisset cum omnibus suis consectariis, deus scit, scientia media, §. 378.

 
*) die mittlere Wissenschaft Gottes, oder dessen Einsicht bloss möglicher Welten.

§ 877

    Deus sibi status praesentis mundi semper distinctissime conscius est, §. 875. Ergo numquam dormit, §. 556. Idem patet ex §. 870. Non sentit, ut nos, §. 870, 544, sed per eminentiam scientia visionis, §. 875, vigilans, §. 552, 826.

§ 878

    Aeternum deus sibi rem futuram repraesentavit, quantum potest, §. 875, 843. Ergo dum illa fit in mundo praesens, nihil ad
 
[358]
 
cognitionem dei accedit, §. 161, quamquam ipsa ex obiecto praescientiae mutetur in obiectum visionis, §. 125. Aeternum deus sibi rem praeteritam repraesentabit, quantum potest, §. 875, 843. Ergo dum praesens fiet praeterita, ipsa quidem ex obiecto visionis mutabitur in obiectum recordationis, nihil autem de cognitione dei decedet, §. 161. Deus omnes huius mundi successivos status aeternum intuetur, §. 875, unde cogitari potest cognitionis divinae interna immutabilitas, §. 839.

§ 879

    Qui errare non potest, INFALLIBILIS*) est. Ergo deus est infallibilis, §. 873. Minima infallibilitas est, si cui unicum tantum minimum verum cum falso confundere est minime impossibile; quo ergo plura, quo maiora quis vera cum falsis confundere nescit, quo maior talis confusionis impossibilitas, hoc magis est infallibilis. Dum ergo deo maximam infallibilitatem tribuimus, §. 812, eum veneramur, plurimas maximas veritates cum ullo falso confundere absolute nescium.

 
*) unfehlbar, unbetrieglich.

§ 880

    Certitudo minima est minime clara unius minimae veritatis cognitio, §. 161. Quo clarius,
 
[359]
 
quo plures, quo maiores veritates cognoscuntur, hoc maior erit certitudo, §. 160. Dum ergo deo summam tribuimus certitudinem subiectivam, §. 873, 812, eum veneramur plurimas maximas veritates distinctissime cognoscentem. Idem deus est obiective certissimus, §. 93, 812, dum summa eius veritas est, §. 822, et exsistentia per essentiam ipsius et exsistentiam cuiuslibet finiti demonstrabilis, §. 856.

§ 881

    Scientia dei libera est perfectio eius respectiva, §. 875, 815. Cumque absolute necessarium est eam esse verissimam, §. 579, mundum hunc deo sistit exsistentem in et per se contingenter, §. 361, hinc eam non, nisi hypothetice, necessariam esse est absolute necessarium, §. 102. Ergo scientia dei libera est analogon modi, §. 827.

§ 882

    SAPIENTIA nexus finalis GENERATIM*) est perspicientia, et quidem finium SAPIENTIA SPECIATIM**), remediorum PRUDENTIA***). Hinc deus est omnisapientissimus, §. 872, dum omnisapientissimum dicimus, veneramur 1) omnes fines, 2) omnia remedia, 3) omnes eorundem nexus possibiles, §. 343, 4) qua omnes qualitates, 5) omnes quantitates, 6) in maximo nexu
 
[360]
 
possibili, 7) certissime ardentissimeque perspicientem, §. 880, 873.

 
*) Weisheit überhaupt. **) insonderheit. ***) Klugheit.

§ 883

    Deus omnes fines scit, hinc et optimos, et pessimos, quis ex iis possit esse remedium alterius, hinc omnem omnium finium Subordinationen! possibilem, omnem etiam coordinationem, §. 315, omnes scopos secundum quid, et simpliciter ultimum, §. 343, secundum omnem ipsorum bonitatem, et bonitatis gradum, omnem cum remediis nexum possibilem, ita ut ipsi quidem numquam ullus videatur alius, quam est, §. 879, ut tamen simul cognoscat, quomodo videatur quisque finis omnibus et singulis animabus eum cognoscentibus, §. 869. Ergo deus de finibus optimis optime novit, quod sint optimi, §. 882.

§ 884

    Deus novit omnia remedia, hinc et optima, §. 882, quibus positis ponitur summa perfectio, §. 187. Iam positis remediis ponitur finis, §. 326, 341. Ergo remedia optima fini optimo subordinantur. Deus novit ea, quatenus optimo fini subordinantur, quomodo, et in quantum subordinentur, §. 883.

§ 885

    REMEDIUM CERTUM*) est, quod re vera tale est ac tantum, quale quantumque cognoscitur, hinc opponitur apparenti, quod videtur solum, et aut prorsus non est, aut non est tantum, quantum videtur, et incerto, cuius vera bonitas, gradusve bonitatis non liquet. Remedia optima sunt certissima, et quatenus non sunt apparentia, et quatenus deus certissimus est, et de bonitate, et de gradu bonitatis eorundem, §. 882, nihilo tamen minus omnes de iisdem dubitationes animarum possibiles perspiciens, §. 869, 873.

 
*) ein gewisses Mittel.

§ 886

    Quo fecundius remedium est, hoc maior illo posito ponitur perfectio, §. 166, 341. Ergo media fecundissima sunt optima, et vice versa, §. 187. Deus novit remedia fecundissima, §. 884, quantumque quodlibet fecunditatis habeat, §. 882, quantumque cuilibet fecunditatis a datis animabus adscribatur, §. 873.

§ 887

    Remedia optima sunt completa, §. 886, ad finem optimum, §. 884. Ergo non sunt incompleta, §. 81. S i abundantia forent,
 
[362]
 
quaedam haberent ad finem nihil facientia. Ergo bonum non actuantia, §. 341, neque tamen prorsus sterilia, §. 23. Hinc mala, §. 146. Ergo remedia optima sunt fini optimo adaequata. Deus novit remedia fini optimo adaequata, §. 884. Remedia certa et adaequata sunt FINEM EX ASSE CONSEQUENTIA*). Deus novit remedia finem Optimum ex asse consequentia, §. 885.

 
*) den Zweck völlig erreichen.

§ 888

    Actuatio finis per remedia, quae eum ex asse consequuntur, paucissima est VIA BREVISSIMA*). Usus mediorum optimorum semper est via brevissima. Tunc enim actuatur finis per remedia eum ex asse consequentia, §. 887, quorum singula sunt fecundissima, §. 886, nullum abundans, §. 887. Erunt hinc, quae esse possunt, paucissima, §. 161. Deus omnem novit viam brevissimam, §. 887.

 
*) der kürzeste Weg.

§ 889

    OMNISCIENTIA*) est scientia omnium. Deus est omniscientissimus, §. 873. Cum eum talem dicimus, veneramur, qualem §. 863—888 exhibent.

 
*) Allwissenheit.

SECTIO III.
VOLUNTAS DEI.

§ 890

    Deus omnes omnium perfectiones imperfectionesve intuetur distinctissime, §. 889, 871. Quicquid in deo est, maxima est ratio, §. 23, 812. Hinc intuitus perfectionum imperfectionumve in eodem maxime vivus est, §. 669, 873. Ergo deo complacentia et displicentia convenit, §. 655, summa, §. 812.

§ 891

    Complacentia et displicentia dei non sunt, nisi verissimae, §. 880, distinctissimae, §. 870, rationalissimae, §. 822, numquam est totaliter indifferens, §. 653, nec umquam partialiter erga ullam rem, §. 654, nec voluptatem, nec taedium, §. 656, nec appetitum, nec aversationem sensitiva habet, nec instinctus, nec fugas, §. 677, nec affectus, §. 678, nec voluptates, nec taedia apparentia, §. 655.

§ 892

    Cum deus se, ut bonum tantum, ut optimum sanetissimum intueatur distinctissime, §. 866, 828, purissimam ex se voluptatem haurit, §. 661. Haec summa dei acquiescentia in se ipso, §. 682. Theologia
 
[364]
 
exemplaris est suavissima, §. 866. Deus ex nulla re merum taedium habet, §. 891, 661. Displicentia eius et complacentia omnis est immutabilis, §. 839. Hinc nescit voluptates et taedia transitoria, §. 662, nihil ipsi molestum, §. 658. Nec summa eius displicentia summam voluptatem obscurat ullo modo, §. 870, nec quicquam extra ipsum in eo potest voluptatem aut taedium ullum actuare, §. 851.

§ 893

    In deo est scientia libera huius mundi, cum tamen et nullius, et alius esse possit, §. 881. Non tamen exsistit in deo huius mundi scientia libera, nisi vi dei, §. 851, 197. Ergo vim suam determinavit deus ad scientiam liberam non nullius, non alius, sed huius mundi actuandam. Ergo deus appetit et aversatur, §. 663. Iam non appetit, non aversatur sensitive, §. 891. Sequitur tamen appetitio eius et aversatio cognitionem, §. 668, 822. Ergo vult et non vult, habet voluntatem et noluntatem, §. 689, summam, §. 812, i. e. summam omniscientiam perfectissime sequentem, §. 668, 889.

§ 894

    VOLUNTAS NOLUNTASVE cognitionem intellectus mathematicam sequens, s. appetens pro gradu bonitatis in appetendis
 
[365]
 
distincte cognito, aversata pro gradu imperfectionis in aversandis distincte cognito, est PROPORTIONALE INTELLECTCI*), qui si rem tam bonam malamve sistat, ac est, est VOLUNTAS NOLUNTASVE PROPORTIONALIS OBIECTIS**). Ergo voluntati noluntatique divinae convenit proportionalitas, §. 893, summa, §. 812, dum distinctissimam summe et infallibilem graduum perfectionis et imperfectionis cognitionem sequitur, §. 879, 883.

    *) Wollen und Nicht-Wollen, so der Einsicht des Verstandes. **) so den Gegenständen angemessen.

§ 895

    Deus, dum vult, §. 893, agit, §. 210. Actiones dei omnes a sufficienti principio interno agenti deo dependere possunt, §. 833, et dependent, §. 851. Ergo actionibus divinis ipsique deo convenit spontaneitas, §. 704, eaque summa, §. 872, dum ad plurimas maximas actiones sufficit, §. 706, 832. Dei actiones maxime spontaneae erunt aut immanentes, aut transeuntes, §. 211.

§ 896

    Deus est liber a coactione interna absoluta, §. 710, 702, et physica, §. 710, 859, et externa tam ideali, quam reali, §. 707, 851,
 
[366]
 
adeoque etiam morali, §. 723, motivorum, §. 726, ad actiones invitas per violentiam secundum quid, §. 714, ab illecebris, minis, suasionibus, dissuasionibus, extorsionibus, §. 728.

§ 897

    Omnes actiones sunt in potestate dei positae, §. 708, 859. Si ergo quaedam actio et opposita ipsi actio quaecumque est possibilis in se utraque, §. 15, i. e. si quaedam actio est contingens in se, §. 104, hinc et oppositam contingentem in se actionem habet, §. 104, utraque est in potestate dei posita. Ergo omnes actiones in se contingentes sunt deo liberae ratione exsecutionis et indifferentes qua exercitium actus, §. 708, quia respectu dei possibilitas utriusque physica summa est, §. 844. Hinc actuatio huius universi, aut nullius, aut alius, fuit deo libera ratione exsecutionis, §. 835. Indifferens fuit, qua exercitium actus, tam ergo mundum Optimum, quam erga imperfectissimum, idemque est, et erit. §. 849.

§ 898

    Cum deus se in agendo determinet pro lubitu, §. 893, 712, eoque distincto, §. 893, habet libertatem, §. 719, eamque summam, §. 812, i. e. maximas plurimas actiones distinctissimo pro lubitu actuantem, §. 725.
 
[367]
 
FATALISMUS, sententia libertatem divinam tollens, error est.

§ 899

    Deus vult liberrime, §. 898. Ergo bonum, §. 719, 665. Deus aversatur liberrime, §. 898. Ergo malum, §. 719, 665. Volitio s. amor boni, odium s. nolitio mali in deo infinita sunt, §. 844, 1) extensive, dum amat omne bonum, odit omne malum, §. 898, 889, 2) protensive, dum aeterna sunt, §. 849, et 3) intensive, dum proportionalissima, §. 894. Volitio nolitiove divina extensive infinita, quia non esse potest in deo scientia mortua et mere speculativa, §. 873, fertur in obiecta 1) simplicis intelligentiae, universalia, quae nobis notiones exhibent, et quicquid in iis est boni malive, erga quod deus non potest esse totaliter indifferens, §. 891, 2) scientiae mediae, actualia universi alterius. 3) scientiae liberae, §. 874—876. VOLUNTAS DEI, quatenus obiecta scientiae liberae, s. actualia huius universi appetit, CONSEQUENS*), quatenus fertur in universalia et actualia alterius universi, ANTECEDENS**) dicitur, per reductionem, §. 826, 695, illa efficiens, §. 671, utraque efficax, antecedens etiam, non tantum, quia seria, sed etiam, quia est in motivis decreti, §. 675.

 
*) der nachfolgende. **) der vorhergehende Wille Gottes.

§ 900

    VOLUNTAS est IMPERSCRUTABILIS*), cuius causae impulsivae sunt incomprehensibiles. Iam causae impulsivae voluntatis divinae sunt distinctissimus ipsius lubitus. §. 898, hinc deo interna perfectio, §. 37, nobis incomprehensibilis, §. 862. Qui quaedam dei motiva in aliquo distinctionis gradu concipit, non perscrutatur voluntatem divinam, §. 862. Hinc nec intendens aliquam motivorum divinorum intellectionem voluntatem dei fingit sibi perscrutabilem, §. 664. Quo plures causae impulsivae certae voluntatis, quo minus plene possunt cognosci, hoc est voluntas imperscrutabilior, §. 160. Hinc cum voluntas dei nobis imperscrutabilis maxime, §. 812, dicitur, cogitamus 1) plurima ipsius motiva plene non cognosci, 2) plurimum abesse quodvis eorum a comprehensione nostra, §. 862, 898.

 
*) ein unausforschlicher Wille.

§ 901

    ACTIONIS liberae conformitas cum ratione sua, hinc lege, §. 83, morali, §. 723, est eiusdem RECTITUDO*), quatenus ergo omnes actiones dei liberrimae, §. 898, 725, summam conformitatem habent, §. 176, cum lege optimi, §. 822, morali, §. 723: Optimum libere iungatur optimo, sunt rectissimae. Summa voluntati divinae rectitudo
 
[369]
 
convenit, §. 899, sanctitas, §. 828, moralis, §. 723.

 
*) Richtigkeit einer Handlung, oder Gesetzmäßigkeit.

§ 902

    Actiones dei liberrimae non sunt absolute necessariae, dum earum oppositum est in se possibile. §. 102. Omnes actiones dei transeuntes in mundum, §. 854, 211, habent oppositum in, se possibile, §. 361. Hinc nullae earum sunt absolute necessariae. Cumque omnium liberrimarum dei actionum oppositum possit per omnipotentiam dei actuari, §. 897, nulla earum, nec adeo ulla dei actio in mundum est ipsi physice necessaria, §. 470, 859, adeoque nec ulla moraliter necessaria eo sensu, ac si per libertatem oppositum ullius deo redderetur physice impossibile, §. 723. Cum tamen summa dei libertas se semper rectissime determinet. §. 901, dum sunt omnes eius actiones moraliter sanctissimae, sunt moraliter necessariae, §. 723. 724.

§ 903

    BONITAS*) (benignitas) est determinatio voluntatis ad faciendum alteri bene. BENEFICIUM**) est actio alteri utilior ex bonitate profecta. Bonitas minima esset minima voluntatis propensio s. dispositio unius minimi boni in unicum minimuni i. e. minime
 
[370]
 
dignum conferendi. §. 161. Quo ergo magis, quo plura, quo maiora, beneficia, in quo plures, quo digniores, conferre appetit bonitas, hoc maior est, §. 160. Beneficium est maius bonum. §. 336, 187.

 
*) Gütigkeit. **) Wohlthat.

§ 904

    Deus vult beneficia aliis conferenda, §. 903, 899. Ergo benignus est, §. 903, summe, §. 812. Dum benignissimum dicimus deum, veneramur infinite amantem et aeterne, §. 899. et immutabiliter. §. 839. plurima, maxima beneficia plurimis. dignissimis conferre. §. 903.

§ 905

    Amor hominum PHILANTHROPIA*) est, amorem amati mutuum proportionatum volens ZELOTYPIA**) est, qui cum misericordia. favore, benevolentia, clementia universales in deo sunt et maximi, §. 684, 904. Cumque constans amor intensus sit FIDELITAS***), deus aeternum amans infinite summe fidelis est, §. 904, 812.

 
*) Menschen-Liebe. **) Liebes-Eifer. ***) Treue.

§ 906

    Bonitas erga personas s. spiritus proportionalis est IUSTITIA*), cf. E. §. 317. lustitia minima esset minima bonitas minimam,
 
[371]
 
minime claram, minime certam, minime vivam cognitionem mathematicam sequens, §. 903, 161. Quo ergo 1) intensius amat, 2) quo plura, 3) quo maiora, 4) in quo plures beneficia conferre pro gradu perfectionis imperfectionisve in spiritu cognito, 5) quo clarius, 6) quo certius, 7) quo ardentius gradus ille cognitus est, hoc maior est iustitia, §. 903, 160. Deus iustus est, §. 904, 894, summe, §. 812. Dum deum iustissimum dicimus, veneramur summam eius bonitatem, §. 904, proportionalissimam, §. 894, pro distinctissima, et infallibili, et maxime viva cognitione graduum perfectionis imperfectionisve in singulis spiritibus obviae plurima maxima plurimis beneficia conferre paratissimam.

 
*) Gerechtigkeit.

§ 907

    PRAEMIUM*) (remuneratio) est bonum contingens personae ob bonum morale collatum. IUSTITIA in conferendis praemiis est REMUNERATORIA**), quam in deo summam veneramur, §. 906, 812, dum pro omnibus etiam minimis bonis moralibus omnium spirituum, proportionalissima praemia conferre paratissimam suspicimus.

 
*) eine Belohnung, Lohn. **) Belohnungs-Gerechtigkeit.

§ 908

    POENA*) est malum contingens personae ob malum morale illatum. Tam POENAE, quam PRAEMIA quaedam possunt sufficienter concipi ex essentia peccati et natura peccantis, aut ex essentia boni moralis et natura bene agentis, et erunt NATURALIA. Quaedam PRAEMIA non possunt sufficienter concipi, nisi ex arbitrio ea conferentis alterius, et sunt ARBITRARIA**). Quaedam poenae non possunt sufficienter concipi, nisi ex arbitrio punientis alterius, et sunt ARBI-

    TRARIAE***).

 
*) Strafe. **) willkürliche Belohnungen. ***) Strafen.

§ 909

    In quo sunt mala moralia, PECCATOR*) est. In quo quaedam mala moralia non sunt, respectu eorum est INNOCENS LATIUS DICTUS**) (insons), cf. E. §. 319. Peccator, ceteris paribus, non tam bonus est, quam innocens, §. 187. Ergo nec tantum amatus a bonitate proportionalissima, §. 906. Ergo quaedam beneficia deus vult innocenti conferre, quae non vult conferre peccatori, §. 904. Erga haec peccatori non conferenda beneficia deus non est indifferens, §. 891, hinc ea pro distinctissimo lubitu aversatur peccatori conferre,
 
[373]
 
§. 898, 669. Ergo beneficiorum eiusmodi vult oppositum, §. 663, 690. Beneficiorum opposita mala sunt, §. 81, 903, eaque contingentia, §. 146. Ergo deus vult quaedam mala contingentia ob mala moralia peccatori inferenda, i. e. poenas, §. 908.

 
*) ein Sünder. **) der Unschuldige in weiterer Bedeutung.

§ 910

    IUSTITIA in inferendis poenis PUNITIVA*) est (vindicativa, ultrix, vindicatrix, nemesis), iustitia punitiva deo convenit, §. 909, eaque summa, §. 812, dum ad omuia peccatorum omnium peccata proportionalissime punienda est paratissima, §. 906. DIPPELIANISMUS PHILOSOPHICUS sententia, iustitiam dei punitivam tollens, error est.

 
*) die Straf-Gerechtigkeit.

§ 911

    Oppositum praemii naturalis poena naturalis est, oppositum praemii arbitrarii poena est arbitraria, §. 908. Ergo iustitia dei remunerativa dispensante praemia arbitraria, iustitia vindicativa poenas irrogat arbitrarias, §. 907, 909. Ipsae poenae naturales respectu eius. sine cuius arbitrio natura peccantis non haberet rationem sufficientem, sunt arbitrariae, §. 908. Par ratio praemiorum naturaliuni.

§ 912

    Complexus causarum extra spiritum positarum ad prosperitatem eius miseriamve concurrentium est FORTUNA BONA et MALA*), per fortunam actuata sunt FORTUITA**), eaque contingentia, §. 146, 787. Eiusmodi bona collata spiritui ob bona moralia praemia sunt, §. 907, nec sufficienter cognoscenda, nisi ex arbitrio dei. §. 854, arbitraria sunt, §. 908. Mala fortuita spiritui illata sunt INFORTUNIA***). Infortunia spiritui ob mala moralia illata poenae sunt, nec cognoscenda, nisi ex arbitrio dei, sufficienter, §. 854, poenae sunt arbitrariae, §. 908.

 
*) gutes und böses Glück. **) Glücks-Fälle. ***) Unglücks-Fälle.

§ 913

    Praemia et poenae miraculosae et supernaturales in se sunt possibiles, §. 475, et hypothetice, §. 860, omnipotentiae divinae, §. 833, 834, sunt arbitrariae, §. 908, 898, non tamen solae, §. 911, 912.

§ 914

    EVENTUS, quicquid in eo est realis et positivi. MATERIALE REMOTUM*), omnimoda determinatio MATERIALE PROXIMUM**), et quicquid in finitis est eidem negativi. FORMALE***) eventus dicitur. Hinc
 
[375]
 
mala. adeoque et poenae, §. 908, aut spectantur materialiter formaliterque simul, et sunt, ut finita omnia. partim bona, partim mala praecise s. formaliter sumpta, §. 264, amantur a deo, quatenus sunt bona, odit ea deus, quatenus sunt mala, infinite, §. 899, aut spectantur tantum materialiter, qua materiale remotum, et sunt positiva et realia, tantum obiectum amoris divini, §. 899, aut formaliter tantum, et non sunt, nisi aut negationes stricte dictae, aut privationes, §. 137, et sunt tantum obiectum odii divini, §. 899, aut qua materiale proximum et formale.

    *) das bejahende. **) die gänzliche Bestimmung. ***) der mangelhafte Schranken einer Begebenheit.

§ 915

    Deus vult iustitia punitiva, §. 910, materiale poenae remotum, et quicquid est in proximo realitatis, non vero formale, §. 914. Iam vero contingere easdem huic peccatori, non alii, sed ei, cui sunt proportionalissimae, est realitas, §. 36, 909. Hanc ergo deus vult, §. 899. Hinc et diiudicanda distinctio malorum contingentium, §. 146, adeoque tam poenarum, §. 908, quam peccatorum, §. 788, in privativa et positiva, §. 525.

§ 916

    LONGANIMITAS*) (patientia iudicis) est iustitia non nisi optima visa occasione puniens. Deus optimas omnium poenarum opportunitates infallibiliter sciens, §. 889, 879, hoc etiam materiale proximum cuiusvis poenae, dum realitas est, §. 36, volet proportionalissime, §. 894, 914. Hinc summe est longanimis.

 
*) Langmuth, und richterliche Geduld.

§ 917

    IMPARTIALITAS est aversio a decidendo ex apparentibus stimulis. In deo ne Stimuli quidem, §. 898, multo minus apparentes possibiles sunt, §. 889, 12, dumque tam ipsos, quam decretum ex iis aversetur sanctissima ipsius voluntas, §. 902, est impartialissimus.

§ 918

    Impartialis iustitia est AEQUITAS*). Deus iustissimus, §. 906, et impartialissimus, §. 917, est aequissimus. *) Billigkeit.

§ 919

    SINCERITAS*) est bonitas in mente sua significanda, et haec est in deo. §. 904, summa, §. 812, dum omnibus. quibus, et tantum, quantum significare mentem suam
 
[377]
 
summa sapientia suadet, signis aptissimis significare paratissimus est, §. 884—888.

 
*) Aufrichtigkeit.

§ 920

    VERACITAS*) est sinceritas in oratione. Sapientia ergo divina iudicante Optimum per orationem mentem divinam significare, deus est veracissimus, §. 919.

 
*) Wahrhaftigkeit.

§ 921

    Minima minimae naturae duratio vita foret minima. Quo maioris naturae, quo maior est duratio, hoc maior est vita, donec sit maxima summa perfectissimae naturae duratio, §. 430, 161. Deo summa vita tribuenda est, §. 859, 850.

§ 922

    Cum dei vita maxima sit absolute necessaria, §. 921, quia est ipsius essentia, §. 816, et exsistentia, §. 823, 780, non deus immortalis solum est, sed et solus habet immortalitatem absolutam, §. 781.

§ 923

    Cum summa perfectione metaphysica et physica in deo coniungitur summa perfectio moralis, §. 806, 859, per summam eius rectitudinem, §. 901, quarum distinctissime
 
[378]
 
sibi conscius, §. 866, summa inde voluptate fruens, §. 892, est beatissimus, §. 787.

§ 924

    Deus felix est, §. 923, 787, summe, §. 812, dum 1) omnis ab eo corruptio moralis et miseria non abest solum, §. 813, sed nec esse quidem in eodem potest, physice, §. 859, vel moraliter, §. 902, 2) independenter et a se, §. 851, 3) sine omni mutatione tam ipsorum bonorum, quam intuitus eorundem est felicissimus, §. 839.

§ 925

    Ens alio perfectius est illo SUPERIUS*). Deus est spiritus supremus, §. 889, 796, ENS SUPRAMUNDANUM**), quatenus maiorem perfectionem habet, quam totus aliquis mundus, isque vel optimus, §. 361, 843. Cumque plura entia perfectissima extra se posita sint impossibilia, §. 846, deus est ens absolute summum.

 
*) etwas höheres. **) etwas über die Welt erhabenes.

CAPUT II.
OPERATIONES DEI.

SECTIO I.
CREATIO MUNDI.

§ 926

    Causa efficiens actuat effectum, §. 319, 210. Deus est causa efficiens huius universi, §. 854. Ergo deus actuavit hoc Universum, aut ab aeterno, i. e. ita, ut mundus hic non habuerit initium, aut in tempore s. non ab aeterno, §. 10, in neutro casu pars mundi mundo praeexstitit, §. 371, 394. Ergo in utroque casu mundus est actuatus ex nihilo, §. 228, et deus est, qui eum actuavit ex nihilo, §. 854. Actuare quid ex nihilo est CREARE*). Ergo deus est creator huius universi.

 
*) erschaffen.

§ 927

    CREATIO PER EMANATIONEM*) esset actuatio universi ex dei essentia, eiusmodi creatione 1) mundus non actuaretur ex nihilo, §. 926. Essentia enim dei est ens necessarium, §. 109, 816. Quod contra §. 926. 2) aut tota dei essentia, aut pars eius
 
[380]
 
mutari posset in Universum, §. 370, quod contra §. 839. 3) pars dei esset extra deum posita, §. 388, deusque compositus, §. 225, quod contra §. 838. Pluribus adhuc modis patet, creationem per emanationem esse impossibilem, §. 7.

 
*) die Schöpfung durch einen Ausfluss.

§ 928

    Omnes monades huius universi sunt entia finita, §. 396, hinc oinnes entia ab alio, §. 308, nec possunt ullae actuari, nisi ex nihilo, §. 229, 236. Ergo omnes monades huius universi sunt creatae, §. 926. Ens quod non potest exsistere, nisi per creationem, est CREATURA*). Ergo omnes huius universi monades sunt creaturae, et quidem dei, §. 381, 854. Quicquid est in hoc universo substantiale, dei creatura est, §. 396.

 
*) ein Geschöpf.

§ 929

    Omnis spiritus huius universi, §. 404, omnes animae humanae, §. 744, 741, omnia elementa huius mundi sunt dei creaturae, §. 928, 423, actuatae singulae creatione simultanea, §. 238, et instantanea, §. 299, 228. Iam corpora huius mundi sunt aggregata elementorum, §. 155, 420, hinc quicquid in corporibus est substantiale, quotquot
 
[381]
 
habent partes per se subsistentes, sunt dei creaturae, §. 928.

§ 930

    Quod non potest exsistere, nisi ut causatum alterius, nec potest durare, nisi ut causatum alterius, §. 299. Hinc mundus et omnes eius partes non possunt durare, nisi ut entia ab alio, §. 928, 375. Ergo creatio independentem in creaturis durationem actuans est impossibilis, nec obiectum omnipotentiae divinae, §. 833. Creatio huius universi est possibilis, §. 926, 57. Ergo per creationem huius universi non actuata est independens in ipso duratio.

§ 931

    Quicquid non pertinet ad mundi partiumque ipsius substantialium exsistentiam, non est creatum, §. 926. Iam vero essentiae creaturarum, hinc et malum metaphysicum earundem, §. 146, non pertinent ad earundem exsistentiam. §. 132, 134, hinc nec essentiae, nec mala creaturarum metaphysica, sunt creata, nisi creatas dici velis omnes creaturae actualis determinationes, contra notionem §. 926.

§ 932

    Non exsistere hoc Universum, non exsistere ullum Universum, est in se possibile,
 
[382]
 
§. 370, 361. Omnia in se possibilia, sunt et deo possibilia, §. 859. Hinc deus potuit, qua omnipotentiam, non creare Universum, creare aliud, quam hoc, quo exsistente, hoc non exstitisset, §. 379, 926. Creavit tamen hoc impassibilis, §. 851, per summam spontaneitatem), §. 895, creatione libera ratione exsecutionis, §. 897. Ergo liberrime, §. 898.

§ 933

    Deus hunc mundum creavit liberrime, §. 932. Ergo eum creare voluit, §. 893, voluit efficienter, §. 671, hinc et plene, quia infallibilis est, §. 879, adeoque ex motivis completis consequenter. Ergo deus hunc mundum creare decrevit, §. 695, et omni quidem significatu efficaciter, §. 675.

§ 934

    Deus creationem huius mundi decrevit, §. 933, voluntate proportionalissima. §. 894. Hinc decrevit huius mundi exsistentiam, pro gradu bonitatis in eadem cognito, §. 926. Alius mundi exsistentiam non decrevit voluntate proportionalissima, §. 379. Ergo tantam bonitatem in exsistentia ullius alius mundi deus non cognovit, quantam in exsistentia huius mundi cognovit, §. 70. Iam cognitio dei est distinctissima et maxiine infallibilis, §. 879. Ergo praelati
 
[383]
 
huius et electi prae reliquis omnibus mundi exsistentia, §. 697, est, quae mundi esse potest, optima, §. 187.

§ 935

    Posita huius mundi exsistentia, ponitur summa, quae in mundo esse potest, perfectio, §. 187, 934. In quo mundo ponitur summa, quae in mundo esse potest, perfectio, est ille perfectissimus, §. 185. Ergo mundus hic est omnium possibilium perfectissimus.

§ 936

    In hoc mundo sunt maximarum plurimae, plurimarum maximae partes, quae in mundo esse possunt, consensus tantus, quantus in mundo esse potest, §. 436, 935. Hinc mundus est extensive, protensive et intensive mundorum maximus, §. 437, realiter quidem finitus, ita tamen, ut multis modis infinitus dici possit, §. 440, optimus, §. 443, in eodem maximus nexus universalis, §. 441, ordo, §. 444, et maxima, quae esse potest, harmonia, §. 462.

§ 937

    Pone mundum huic mundo perfectione totaliter aequalem, esset extra eundem ponendus, alias pars huius mundi foret, §. 354, 155. Perfectio huius mundi non potest
 
[384]
 
extra eundem esse, nec perfectio prorsus aequaliter perfecti posset extra ipsum esse, §. 194. Si ergo talis mundus esset possibilis, duae perfectiones extra se invicem totaliter aequales essent possibiles, quod contra §. 272. Ergo mundus perfectissimus est unicus, §. 77.

§ 938

    De eo, quod hic mundus sit optimus, possumus certi esse, §. 935, 936. Ergo haec doctrina non est hypothesis philosophica. Qui denronstrationem eius a posteriori poscunt, aut intelligunt, per demonstrationem a posteriori, eam, quae in praemissis suis habet iudicium intuitivum, et habent eam, §. 933, cuius praemissas ingreditur: hic mundus exsistit, iudicium intuitivum, aut postulant discrepantiam huius et deterioris mundi experiri, hinc extra hunc mundum poni, §. 548, mirabilem ecstasin, §. 552.

§ 939

    Quicquid deus creavit, creare voluit, §. 932. Iam vero malorum contingentium et moralium in specie formale prorsus non voluit, §. 914. Ergo nec idem creare voluit, §. 926. Deus non est creator ullius mali contingentis, hinc nec ullius mali moralis formaliter spectati.

§ 940

    AUCTOR*) est causa liberae actionis, et tam actio, quam eius causata sunt effectus auctoris, s. FACTA**). Iam deus mundum creavit liberrime, §. 932. Ergo deus est creationis et huius mundi auctor. Deus non est auctor, nisi eorum, quae vult, §. 719, 891. Iam formale nullius mali contingentis, nullius peccati deus vult, §. 914. Ergo nullius mali contingentis, nullius peccati formaliter spectati deus auctor est. CAUSA MORALIS STRICTE DICTA***) est auctor per liberam alterius determinationem, qualis illieiens, minatus, suadens, dissuadens, extorquens, §. 728. Iam causa moralis stricte dicta auctor est. Ergo deus nec est causa moralis stricte dicta ullius peccati et mali contingentis formaliter spectati.

 
*) Urheber. **) sittliche Thaten. ***) ein sittlicher Urheber.

§ 941

    Ad malum morale formaliter spectatum causas impulsivas actuans est TENTATOR AD MALUM*). Deus si causas impulsivas ad malum morale formaliter spectatum actuaret, fieret eiusdem causa moralis stricte dicta. Ergo deus numquam est tentator ad malum, §. 940.

 
*) ein Versucher zum Bösen.

SECTIO II.
FINIS CREATIONIS.

§ 942

    Agnitio perfectionis maioris in aliquo est HONOR*). Honor maior est GLORIA**), cf. §. 684. Gloria dei ergo est maior cognitio summarum ipsius perfectionum. Quo plures, quo magis, ergo quo clarius, quo certius, quo ardentius, quo verius, quo plures, quo maiores alicuius perfectiones cognoscunt, hoc maior est gloria, §. 160. Hinc summa dei gloria est clarissima, verissima, certissima. ardentissima plurimarum maximarum ipsius perfectionum in plurimis cognitio, §. 161. Gloria dei est bonum, §. 866.

 
*) Ehre. **) Preis.

§ 943

    Per hunc mundum possunt perfectiones dei summae clarius, verius, certius, ardentius cognosci, §. 333, 375. Ergo hic mundus ad gloriam dei utilis est eandem ex eo cognoscere valentibus, §. 336. Haec utilitas creatione et ipsius mundi et omnium in eodem spirituum actuata est, §. 926. Ergo creator universi utitur eodem ad suam gloriam, quam distinctissime bonam cognoscit, §. 889, 942. actuandam. Ergo deus in creando finem habuit, §. 341.

§ 944

    Deus mundum creavit secundum summam ipsius scientiam nexus finalis, §. 943, hinc sapientissime, §. 882. Hinc optimos optimi mundi in creando eodem fines omnes in perfectissima subordinatione et coordinatione, §. 883, remedia eorum optima, §. 884, certissima. §. 885, fecundissima. §. 886, eosque ex asse consequentia, §. 887, via brevissima, §. 888, scivit, et actuavit, §. 894. Denuo patet. deum nullum malum contingens formaliter spectatum creasse, §. 146, 914.

§ 945

    Finis dei non fuit in creando mundo perfectio quaedam ipsi interna. Per mundum enim ullam earum aut actuari, aut augeri impossibile est, §. 851, deus autem non vult impossibilia, §. 891, 893. Iam quicquid est, praeter deum, mundus est, aut pars mundi, §. 846, 354. Ergo finis dei in creando mundo fuit perfectio creaturarum, §. 928.

§ 946

    Finis dei in creando universo fuit perfectio creaturarum tanta, quanta in mundo optimo possibilis, §. 945, 944. Ergo omnes rerum utilitates creatarum, §. 336, omnes earundem usus, §. 338, fines dei sunt, §.
 
[388]
 
944. Scientia finium in creaturis divinorum est TELEOLOGIA, tam PHYSICA, corporum, quam PNEUMATICA, fines spirituum exhibens.

§ 947

    Bona spiritus determinatio ex motivis gloriae divinae est ILLUSTRATIO GLORIAE DIVINAE (cultus dei)*). Gloria dei et illustratio eius sunt RELIGIO. Iam gloria dei utilis est ad cultum eius, §. 336, 712. Gloria et cultus ad religionem, §. 336. Ergo fines creationis fuerunt cultus dei et religio, §. 942, 946.

 
*) Verherrlichung Gottes, Gottesdienst.

§ 948

    Prosperitas et beatitudo seu felicitas spirituum utilis est ad gloriam dei, §. 787, 942, illustrationem eius et religionem, §. 947, 336. Ergo prosperitas et beatitudo seu felicitas spirituum tanta, quanta in mundo optimo possibilis, finis fuit creationis, §. 946, 942.

§ 949

    Omnes creaturae, sive spectentur ut media, sive ut fines, utiles sunt ad dei gloriam, haec ad illustrationem gloriae divinae, §. 943, 947, hinc omnes confines religionis in creatione ipsi subordinantur, §.
 
[389]
 
315, 947. Ergo religio est finis creationis ultimus, §. 343.

SECTIO III.
PROVIDENTIA.

§ 950

    Hic mundus durat, §. 299, at nullo momento independenter, §. 930. Ergo non potest durare, nisi ut causatum extra se positi vel uno momento, §. 307. Ergo vis extramundana operatur durationem eius in quovis durationis momento, §. 210. Haec deus est, §. 855, 839. Ergo deus operatur quovis durationis momento durationem universi. Actuatio durationis est CONSERVATIO*). Ergo deus est conservator huius universi.

 
*) die Erhaltung.

§ 951

    Conservatio est influxus dei continuus, §. 950, 895, isque realis, §. 212, quia exsistentia sua nullius finiti effectus esse potest, §. 308. Idem est creatio, §. 926. Unde conservatio non male dicitur continuata creatio.

§ 952

    Quae non creata sunt, non conservantur, §. 950, 926. Ergo nec essentiae rerum,
 
[390]
 
nec malum finitorum metaphysicum, §. 931, nec formale mali contingentis, nec malum morale formaliter spectatum a deo conservatur, §. 939.

§ 953

    Quicquid exsistere non potest, nisi per creationem, non potest durare, nisi per conservationem, §. 950, 926. Iam omnes huius mundi monades, et quicquid est in eodem substantiale, dei creatura est. Ergo omnes mundi monades, et quicquid est in mundo hoc substantiale, conservatur a deo quovis momento durationis suae, §. 928.

§ 954

    Cum causae efficientes, praeter deum, omnes substantiae huius mundi. §. 319, 846, deo subordinentur, §. 928, est ille causa efficiens simpliciter prima. reliquae omnes secundae, §. 315, 28. Iam omnes finitarum substantiarum actiones sunt simul passiones ab aliis substantiis finitis in eas influentibus, §. 451 Ergo deus concurrit, ut causa efficiens, ad omnes substantiarum finitarum actiones mediate, §. 314, 320. Quoniam vero simul omnes finitarum substantiarum. passiones ab aliis substantiis finitis sunt ipsarum actiones. §. 463, non tunc solum ubi agere potissimum concipiuntur, sed et tunc, ubi notantur pati, deus eo, ipso
 
[391]
 
momento, quo mutantur, rationem huius mutationis ipsarum sufficientem, vim earundem, conservando actuans, §. 953, ad omaes substantiarum finitarum actiones, ut causa efficiens, concurrit immediate, §. 320, ad exsistentiam enim substantiae finitae praesentem pertinet eius actio, §. 210, 55.

§ 955

    Concursus dei immediatus est eiusdem praesentia, §. 223. Ergo deus substantiis huius mundi omnibus proxime praesens, §. 954. Quod omnibus et singulis alicuius partibus substantialibus proxime praesens est, ipsi illi rei INTIME PRAESENS*) dicitur. Iam omnibus corporum partibus substantialibus in hoc universo deus proxime praesens est, §. 421. Ergo deus omnibus in hoc universo corporibus intime praesens est.

 
*) auf das genaueste gegenwärtig.

§ 956

    Deus omni huius mundi monadi proxime. omni corpori praesens est intime. §. 955, idque quovis momento, et qua omnes creaturarum actiones, §. 954. Ergo deus est omnipraesentissimus.

§ 957

    Ubicumque deus est, ibi totus est. et indivisus,
 
[392]
 
§. 842. Ergo et qua substantiam et essentiam, §. 830. 816. Ergo deus omnibus huius mundi monadibus et corporibus, qua substantiam et essentiam, praesens est, §. 955.

§ 958

    Conservatio virium huius universi quarumcumque, in ipso earundem actu, est CONCURSUS DEI PHYSICUS, isque, quia et quatenus ad singulas singularum substantiarum actiones extenditur, GENERALIS*) (universalis) dicitur.

 
*) die allgemeine Mitwirkung Gottes.

§ 959

    Concursus dei omnis est liberrimus, §. 932. Ergo si concurreret ad formale ullius actionis malae, fieret eiusdem auctor, §. 940. Ergo ad omnes actiones physice et moraliter malas concurrit, qua materiale, §. 958, non vero, qua formale, §. 940.

§ 960

    CONCURSUS causae moralis stricte dictae est MORALIS*). Deus motiva cultus sui actuat, §. 947. Ergo ad quasdam actiones in hoc universo concurrit moraliter, §. 940. Concursus dei moralis ad generalem accedens SPECIALIS**) est. Ergo deus ad quasdam in hoc universo actiones concurrit specialiter.

 
*) die sittliche. **) die besondre Mitwirkung.

§ 961

    Deus non est tentator ad malum, §. 941. Ergo ad formale nullarum actionum moraliter malarum concurrit moraliter, §. 940. Ergo nec specialiter, §. 960.

§ 962

    CONCURSUS DEI supernaturalis ad specialem accedens est SPECIALISSIMUS*), et in se possibilis, §. 475, et hypothetice, §. 860, et in hoc mundo actualis, quotiescumque quaedam actio in eodem per specialem dei concursum aeque bene actuari non potest, §. 498, 935.

 
*) die besonderste Mitwirkung Gottes.

§ 963

    GUBERNATIO*) est actio, qua media successive plura ad ulteriorem aliquem finem actuantur. Quo ergo meliora, quo optimorum, hinc et via brevissima finem consequentium, §. 888, plura media, quo meliores, quo ulteriores ad fines actuantur. hoc est gubernatio perfectior, §. 185. Quos deus in creando fines habuit, habet et actuat conservando, §. 951, 944. Dum ergo summum eum universi gubernatorem veneramur, colimus optima, et viis brevissimis procedentium plurima media. ad optimos fines et tandem ad ultimum huius universi scopum
 
[394]
 
ducentia, momento quovis actuantem. Dum deus gubernando 1) viribus (hinc et actionibus, §. 331) rei creatae certum limitem constituit, DETERMINARE STRICTIUS**), 2) finibus suis subordinat aetionem rei creatae ad eosdem ab hac non susceptam, DIRIGERE STRICTIUS***) dicitur.

 
*) die Führung. **) Maass und Schranken setzen. ***) lenken in engerer Bedeutung.

§ 964

    Primum peccatum LAPSUS*) dicitur, et potentia labendi LABILITAS**), haec est vel absoluta, vel hypothetica, §. 15, 16. Oppositum labilitatis hypotheticae est CONFIRMATIO IN BONO***).

 
*) der Fall. **) dessen Möglichkeit. ***) Bestätigung im Guten.

§ 965

    Absoluta labilitas pertinet ad spiritus finiti essentiam, §. 40, 964, hinc est in eodem absolute necessario, §. 106, malum metaphysicum, §. 146, quae non concreata spiritui ulli, §. 931, cuius oppositum nulli creaturae concreari potuit, §. 833. spiritus labens agit, §. 964, 788. Ergo deus ad lapsus materiale concurrit, §. 918, ad formale vero nec physice, nec moraliter, §. 909, 911. Ergo nec fit auctor lapsus formaliter spectati,
 
[395]
 
nec causa moralis stricte dicta §. 940.

§ 966

    Lapsus est in se contingens, §. 964, dum est mutatio finiti, §. 361. Ergo oppositum lapsus est in se possibile, §. 104. Ergo impedimentum lapsus est in se possibile, §. 221. Ergo deus omnem lapsum impedire potuit, §. 833.

§ 967

    IMPEDITIO MORALIS*) est actuatio motivorum ad oppositum alicuius mutationis. Deus motiva spiritibus ad felicitatem ipsorum actuavit plurima, §. 948. Felicitas spiritus est oppositum lapsus eius, §. 81, 787. Ergo deus omnem lapsum impedit moraliter.

 
*) sittliche Verhinderung.

§ 968

    IMPEDITIO, quae non moralis est, PHYSICA dicitur. Lapsus est peccatum, §. 964, ergo actio moralis, §. 788, ergo libera ratione exsecutionis, §. 719, 722, hinc physice contingens, §. 709. Ergo praeter libertatem lapsi et motiva illius, §. 967, multa alia possibilia erant, quibus positis lapsus non secutus esset, qui secutus est, §. 378, impedhnenta lapsus physica, §. 81,
 
[396]
 
221. Ergo deus lapsum etiam physice impedire potuit, §. 833.

§ 969

    Omne peccatum deus impedit moraliter. §. 967, impedire physice potest per omnipotentiam, §. 968. Non omne tamen physice impedit. Non impeditio est PERMISSIO*). Ergo est vel physica, §. 968, vel moralis, §. 967.

 
*) Zulassung.

§ 970

    Deus nullum lapsum, §. 967, nullum peccatum, permittit moraliter, §. 969. Quaedam tamen peccata in hoc mundo permittit physice. Pone et haec physice impediri, non esset hic mundus, in quo physice impedirentur, sed alius, §. 378, minus bonus, §. 937. Ergo deus quaedam in hoc mundo peccata physice permittit, quia mundus, in quo permittuntur physice, est medium religionis optimum, §. 949, 935.

§ 971

    Ius (pro qualitate personae sumptum) SIGNIFICATU LATIORI*) est facultas moralis; quique ius habet decernendi de aliqua re, quicquid placuerit, PLENUS eius DOMINUS**) est. Plenum dominium in personas est POTESTAS PLENA***).

 
*) Recht in weiter Bedeutung. **) völlig Herr davon. ***) völlige Herrschaft.

§ 972

    Deus ius habet ad actiones suas rectissimas, §. 901, 971. In iis est decretum de mundo et singulis eius creaturis, §. 934. Ergo deus plenus mundi et omnium in eodem creaturarum dominus est. Ergo in spiritus huius mundi plenam potestatem habet, §. 971.

§ 973

    Qui plenam in spiritum potestatem habet, ius habet ipsum obligandi, quomodocumque placuerit. Qui ius habet spiritum aliquem obligandi, quomodocumque placuerit, habet ius illi leges ferendi. Auctor enim obligationis, quam lex enuntiat, LEGEM FERRE*) dicitur. Ius leges ferendi habens, LEGISLATOR**) est. Ergo deus omnium spirituum huius mundi legislator est, §. 971, 972.

 
*) Gesetze geben. **) der Gesetzgeber.

§ 974

    Qui solus in plures spiritus summam potentiam et potestatem habet, est corum MONARCHA, qui plenam, est eorum DESPOTES. Iam deus solus in omnes spiritus creatos summam potentiam, §. 832, et potestatem, eamque plenam habet, §. 971. Ergo summa ipsius est et maxima monarchia
 
[398]
 
despotica, cuius omnes spiritus creati sunt subditi, §. 844.

§ 975

    PROVIDENTIA DEI*) est actio, qua tantum cuivis rei creatae bonorum largitur, quantum summa bonitas potest. Ergo conservando, §. 950, concurrendo, §. 954, gubernando, §. 963, malum moraliter impediendo, §. 967, nec physice permittendo, nisi quod impedire finibus ipsius detraheret, §. 970, civitatique suae leges optimas ferendo, §. 973, 974, deus exercet PROVIDENTIAM, §. 903—920, per causas impulsivas ad beatitatem, VERTICORDIAM**), per fortuita, FORTUNAM SANCTAM***), per bona cuiusvis naturae insita. ALMAM NATURAM. EPICUREISMUS, sententia providentiam dei tollens, error est, §. 515.

 
*) die Vorsehung Gottes. **) deren herzlenkende Kraft. ***) das heilige, das göttliche in dem, was man Glück nennt.

SECTIO IIII.
DECRETA DIVIXA.

§ 976

    Decretum de exsistentia mundi est in deo liberrimum, §. 933, hinc distinctissimam omnium mundi huius partium omnisque
 
[399]
 
boni et mali in iisdem accuratissimam cognitionem sequens, §. 889, immutabile, §. 839, aeternum, §. 849, et irresistibile, §. 844, 222. Quod humano modo sic potest concipi: Propositum, προδεσις: Complexus optimorum extra deum compossibilium exsistat, §. 822, 901. Praevisio, προγνωσις: Hic mundus optimus est complexus extra deum compossibilium optimorum, §. 935. Decretum, προορισμός: Hic mundus optimus exsistat.

§ 977

    Plures mundi, quam hic, plura finita, quam quae partes huius mundi sunt, non exsistunt, §. 379, nec deus plura de contingentibus decrevit, quam decreto de exsistentia huius mundi comprehensa, §. 976. Illud ergo, qua ad omnes huius universi realitates extenditur, universale, qua est, quod plura non sunt, vocatur unicum, §. 77.

§ 978

    PARTICULARIA DEI DECRETA*) vel sunt partes decreti universalis et unici, §. 977, vel essent PRIMITIVA**), aut opposita illi aut saltim nori comprehensa sub universali. Talia non sunt in deo, §. 976.

 
*) besondre Rathschlüsse Gottes. **) ursprüngliche.

§ 979

    Decreta dei omnia sunt actus voluntatis proportionalissimae obiectis, §. 894, perfectissime sequentis scientiam gradus perfectionis vel imperfectionis in obiecto vel appetendo, vel aversando, §. 976. Idem et sic patet: Pone in aliquo decreto dei praevisam obiecti perfectionem imperfectionemve prorsus non fuisse motivum: aut eam deus ignoravit, quod contra §. 875, aut ab eadem abstraxit, quod contra §. 870, aut fuit eiusmodi cognitio distinctissima, sed mortua, quod contra §. 890.

§ 980

    DECRETUM DEI ABSOLUTUM*) si dicitur, cuius motivum nec praevisa obiecti perfectio, nec imperfectio fuit, HYPOTHETICUM**) contra, quod praevisam obiecti perfectionem imperfectionemve sequitur; nulla dei de contingentibus decreta sunt absoluta, omnia hypothetica, §. 979. ABSOLUTISMUS THEOLOGICUS est sententia decreta dei de contingentibus absoluta ponens, et error est, §. 515.

 
*) der unbedingte. **) der bedingte Rathschluss Gottes.

§ 981

    Decretum de felicitate alicuius spiritus aeterna PRAEDESTINATIO est strictius
 
[401]
 
dicta*), cum LATIUS**) sit decretum de futuro. Decretum de infelicitate alicuius spiritus aeterna est REPROBATIO***), utrumque hypotheticum, §. 980. PRAEDESTINATIANISMUS, s. absolutismus in concipienda praedestinatione strictius dicta, error est, §. 515.

 
*) die Gnadenwahl. **) die Vorherbestimmung. ***) die Verwerfung.

SECTIO V.
REVELATIO.

§ 982

    REVELATIO LATIUS DICTA*), cf. §. 986, 989, est significatio mentis divinae creaturis a deo facta. Ergo revelatione divina docentur creaturae cognitionem volitionemque divinam, numquam omnem, §. 862, sed tantam semper, quanta placuerit providentiae, §. 975.

 
*) die Offenbarung in weiterer Bedeutung.

§ 983

    Deus est auctor naturae universae, §. 940, 466. Quicquid ergo per naturam suam ex natura universa de dei mente cognoscit creatura, cognoscit per revelationem divinam, §. 982, quae naturalis est, §. 469. Talis theologia naturalis est, §. 800.

§ 984

    Omnia finita sunt media cognoscendae mentis diviriae, §. 858, 880, vires repraesentativae huius universi omnes significant creatorem suum, §. 929, optimum, sapientissimum, §. 933. Ipsa anima est vis repraesentativa dei sui, §. 741, 744.

§ 985

    Per animam ipsam, per singulas, quibus praesens est, monades, hinc et per singula corpora, et sensus, animae mens divina revelatur naturaliter, §. 984, per usus singulorum, fines dei, §. 946, per cognitionem optimi voluntas eius, §. 894.

§ 986

    REVELATIO STRICTIUS DICTA*), cf. §. 982, 989, est supernaturalis revelatio divina hominibus per orationem facta, concursus ad religionem specialissimus, et in se possibilis, et hypothetice, et in hoc mundo actualis, quotiescumque religio per revelationem naturalem solam aeque bene actuari non potest, §. 962, 949.

 
*) die Offenbarung in enger Bedeutung.

§ 987

    Pone in hoc mundo revelationem naturalem tantum certis individuis, e. g. hominibus faciendam; pone sub iisdem circumstantiis
 
[403]
 
revelationem iisdem individuis supernaturaliter faciendam mere naturali uberiorem, nobiliorem, clariorem, veriorem, certiorem, ardentiorem, §. 669, contingere potest revelatio stricte dicta ordini huius mundi convenientissime, §. 484, et in eodem exsistit, §. 986.

§ 988

    Pone aliquam mentis divinae significationem in hoc mundo ad religionem admodum bonam, §. 947, sed naturaliter non actuandam, cum tamen possit actuari supernaturaliter: fiet in hoc mundo revelatio stricte dicta, §. 496, 987.

§ 989

    Revelatio stricte dicta naturaliter creaturis incognoscibilium, est REVELATIO STRICTISSIME DICTA*), cf. §. 982, 986. Quaecumque ergo cognitio mentis divinae in hoc mundo ad religionem admodum bona certis creaturis est naturaliter incognoscibilis, actuatur in eodem per revelationem strictissime dictam, §. 988.

 
*) die Offenbarung in engerer Bedeutung.

§ 990

    Si quid pro revelatione dei stricte dicta habetur, neque tamen magis gloriam dei et religionem promovet, nec uberiorem,
 
[404]
 
nec nobiliorem, nec clariorem, nec veriorem, nec certiorem, nec ardentiorem dei cognitionem suppeditat, quam naturalis, non est revelatio dei stricte dicta, §. 986, 495.

§ 991

    In mente dei nulla est contradictio, §. 822. Ergo quicquid revelationi naturali vere contradicit, non est revelatio dei stricte dicta, §. 983, 986, nec strictissime, §. 989.

§ 992

    Revelatio dei stricte et strictissime dicta non contradicit naturali, §. 991, hinc nec rationi obiective sumptae, quatenus a sana ratione humana subiective sumpta cognoscitur, §. 646, 984.

§ 993

    FIDES SACRA OBIECTIVE SUMPTA*) est complexus revelationi stricte dictae credendorum, uti habita revelationi stricte dictae fides, est sacra SUBIECTIVE SUMPTA**). Ergo non sola naturaliter prorsus creaturis incognoscibilia pertinent ad sacram fidem, §. 989, 986.

 
*) der Inhalt des heiligen Glaubens. **) der heilige Glaube.

§ 994

    Fides sacra, obiective sumpta, quatenus
 
[405]
 
ab homine per fidem subiective sumptam creditur, non contradicit rationi obiective sumptae, quatenus a sana ratione humana subiective sumpta cognoscitur, §. 992, 993.

§ 995

    Revelatio stricte dicta significat summe possibilia, §. 986, 822. Iam quae contra rationem sunt, sunt impossibilia, §. 643. Ergo nec revelatio dei stricte dicta, nec strictissima, §. 989, nec fides sacra obiective sumpta contra rationem sunt. Quae vero contra rationem sunt, nec sunt revelatio dei stricte, nec strictissime dicta, nec fides sacra obiective sumpta.

§ 996

    MYSTERIA SACRA*) sunt supra creaturarum rationem posita in fide sacra obiective sumpta. In omni revelatione strictissime dicta sunt mysteria, §. 989, 644. Ergo non repugnant revelationi stricte dictae, §. 989, nec sunt contra rationem, §. 643.

 
*) heilige Geheimnisse.

§ 997

    In omni sua revelatione deus est maxime sincerus, §. 919, hinc sapientia ipsius orationem aptissimum signum significandae mentis clivinae hominibus iudicante,
 
[406]
 
eamque supernaturaliter actuatam. est in revelatione stricte dicta veracissimus, §. 920.

§ 998

    In revelatione stricte et strictissime sumpta deus testis est, §. 986, 946, maxime sincerus et dexterrimus, §. 997, 889, hinc fide dignissimus, cuius revelatio stricte dicta summam dat fidei certitudinem.

§ 999

    NATURALISTA SIGNIFICATU STRICTIORI (cf. §. 493) est negans in hoc mundo revelationem dei stricte dictam. ATHEUS (theoreticus), negans dei exsistentiam, errat, §. 811, 854. Naturalismus significatu neutro ponit atheismum necessario, §. 493.

§ 1000

    Naturalista significatu strictiorl, negans revelationem stricte dictam in hoc mundo exsistere, quia 1) est eventus supernaturalis, §. 986, hinc ipsi videtur impossibilis, errat, §. 860, 2) fidem sacram putat esse contra rationem, hinc impossibilem, errat, §. 995, 3) negat providentiam in genus humanum, et errat, §. 975, sua culpa, §. 982, 986, ignarus dei benignissimi, §. 903,